ዩክሬን

ዩክሬን Україна  (ዩክሬንኛ) ኡክራይና
ባንዴራ ኣርማ
ሃገራዊ መዝሙር፦ Ще не вмерла Українa ስጨ ኔ ቭመርላ ኡክራይና (ብዩክሬንኛ፦ «ዩክሬን ገና ኣይጠፍአትን»)
ርእሰ ከተማ	ኪየቭ 50°27′00″ሰ 30°31′25″ምብ
ወግዓዊ ቋንቋ	ዩክሬንኛ
ዜግነት ህዝቢ	ዩክሬናዊ/ -ት
ዓይነት መንግስቲ	ፍርቂ ፕረዚደንታዊት ሪፓብሊክ
• ፕረዚደንት	ቮሎዲሚር ዘለንስኪ
ሓጋጊ ኣካል	Verkhovna Rada
መሰረት፦  • ናጽነት	24 ነሓሰ 1991
ስፍሓት
• ጠቕላላ	603,628 ትርብዒት ኪ.ሜ.
ብዝሒ ህዝቢ
• ግምት (2022)	41,167,336 ተቐመጥቲ
ባጤራ	ህሪቭንያ (₴፣ UAH)
ዞባ ግዜ	EET (UTC +2)
ኮድ ኣይሶ	804 / UKR / UA
ዓውዲ ኢንተርነት	.ua፣ .укр
ኮድ ኣ.ኦ.ኮ	UKR
ኣባልነት ው.ሕ.ሃ.፣ ው.ን.ዓ.፣ ው.ጸ.ም.ኤ.፣ ቤ.ም.ኤ.

ዩክሬን (ብዩክሬንኛ፦ Україна፣ ኣደማምጻ፦ /ኡክራይና/ ( ስማዕ))፣ ኣብ ምብራቕ ኤውሮጳ እትርከብ ልኡላዊት ሃገር እያ። ርእሰ ከተማኣ ኪየቭ እያ። ወግዓዊ ቋንቋ ዩክሬን ቋንቋ ዩክሬንኛ እዩ ዓብላሊ ሃይማኖት ከኣ ኦርቶዶክስ ክርስትና እዩ።

ታሪኽ ሃገር

ኣብ 7ይ-9ይ ክፍለ ዘመን እዛ መሬት እዚኣ ብህዝብታት ምብራቕ ስላቭ ሰፊራታ፣ ብኸፊል ካብ መሬት ዘመናዊት ዩክሬን ናብ ምዕራባዊ ክፋል ዘመናዊት ሩስያ ተሰዲዶም። ኣብ ማእከላይ ዘመን መሬት ክልቲአን ሃገራት ኣካል ናይ ሓደ ግዝኣት ኮይኑ፡ ርእሰ ከተማኣ ኣብ ኪየቭ እያ ነይራ። ኣብ መበል 12 ክፍለ ዘመን፡ ኪቫን ሩስ’ ናብ ዝተፈላለየ መንግስታት ክበታተን ጀመረ። ኣብ መበል 12 ክፍለ ዘመን ሻድሻይ ወዲ ልኡል ኪየቭ ቭላድሚር ሞኖማክ ዩሪ ዶልጎሩኪ ነቲ ዝፋን ክወርስ ስለዘይከኣለ ንሰሜናዊ ምብራቕ መሬታት ክሕዝ ጀመረ

ወርቃዊ ኣፍደገ ኪየቭ፡ እቲ ዝጸንሐ ኣውራጃ እታ ከተማ

በዚ ኸምዚ፡ ኣብ መፋርቕ መበል 12 ዘመን፡ ቀቢላታት ስላቭ ኣብ መሬታት ማእከላይ ኽፋል ዘመናዊት ሩስያ ረኸቡ። ቅድሚ ምምጽኦም፡ እቶም ምስ ዘመናውያን ፊንላንዳውያን ዝቐረቡ ቀቢላታት፡ ኣብቲ ዶልጎሩኪ ከም ንእሽቶ ሰፈር ዝመስረቶ ከባቢ ሞስኮ ይነብሩ ነበሩ። ኣብ መንጎ ምምሕዳር ቭላድሚር-ሱዝዳል (ሕጂ ማእከላይ ክፋል ሩስያ)ን ምምሕዳር ኪየቭን ኲናት ተላዕለ፣ እዚ ድማ ካብ ኪየቭ ክትፍለ ምኽንያት ኮይኑ። ድሕሪ ወራር ባቱ ብ1240 መራሒ ሰሜናውያን መሳፍንቲ ኣሌክሳንደር ኔቭስኪ ረድኤት ወዲ ባቱ ኰነ፣ ኣሌክሳንደር ድማ ኣብ ኲናት ብወገን ሆርድ ብምስታፉ ወዲ ዓሰርተ ሽዱሽተ ዓመት ወዱ ዳኒል ናይ መጀመርታ መስፍን ሞስኮ ክኸውን ገበሮ። ካልእ ኣገዳሲት ጥንታዊት ከተማ ዘመናዊት ሩስያ ቬሊኪ ኖቭጎሮድ እያ፣ ንሳ ድማ ንዘመናት ምስ ሞስኮ ተዋጊኣ ብሞስኮ ድማ ብ1478 ጥራይ እያ ተሳዒራ።

እተን መጻኢ ሃገራት ዩክሬንን ቤላሩስን ኣብ መበል 14 ክፍለ ዘመን ካብታ መጻኢት ሩስያ ተፈልየን ኣካል ዓባይ ዱኪ ሊትዋንያ ኮይነን (ክሳብ መበል 18 ክፍለ ዘመን ክልቲአን ሃገራት ብሓባር ይነብራ ነይረን፤ ሎሚ ቋንቋታት ዩክሬንን ቤላሩስን ብ84 ሚእታዊት ተመሳሳሊ እዮም)። ኣብ መወዳእታ መበል 15 ክፍለ ዘመን ወርቃዊ ጭፍራ ተበታቲኑ እቲ ናይ ቀደም ክፋሉ ዝኾነ መንግስቲ ሙስኮቫይ ምስ ናይ ቀደም መሻርኽቱን ጎረባብቱን ብፍላይ ድማ ኣንጻር ዓባይ ዱኪ ሊትዋንያ ውግኣት ኣካየደት። መብዛሕትኡ ግዜ ካብ ከተማ ስሞለንስክ ወጻኢ ግጭት የጋጥም። ህዝቢ ሩስያ ካብ ህዝብታት ምብራቓዊ ስላቭ ዝመጸ ኮይኑ ኣብ መበል 16 ክፍለ ዘመን ኣብ ግዜ መንግስቲ ሙስኮቫይት ዝተፈለየ ህዝቢ መስሪቱ።

ኣብ መበል 15-16 ክፍለ ዘመን፡ ኤሊታት ዩክሬን ተፈጢሮም - ዛፖሪዝያውያን ኮዛክስ፡ ንህዝቢ ካብ ጎረባብቲ ወራራት ዝከላኸሉ ዝነበሩ ተዋጋእቲ። ዘመናውያን ሩስያውያን ኣብ መበል 17 ክፍለ ዘመን ናብ መሬት ዩክሬን በጽሑ፣ ኣብ እዋን ኲናት ናጽነት ዩክሬንን ብመሪሕነት ቦህዳን ክመልኒትስኪ ንወራር ፖላንድ ኣብ ዝተቓወመሉን እዋን ድማ ምስ ሩስያ ብ1654 ውዕል ተገይሩ 1648-1654።

ዩክሬናውያን ከም ዜጋታት ኣይተቖጽሩን ኣብ ሩስያ ናብ ግዱድ ስራሕ ተላኢኾም፣ እዚ ድማ ነቲ ናይ 1654 ውዕል ዝጥሕስ እዩ።(10,000 ዩክሬናውያን ኣብ እዋን ህንጸት ካናል ላዶጋ ብሰንኪ ዘይጽሬት ኩነታት ሞይቶም)። እዚ ድማ ናብ 1708 ብኢቫን ማዘፓ ዝምራሕ ሰውራ ኣስዒቡ፣ ምስ ሩስያ ዝተገብረ ውዕል ምፍራስ፣ ከምኡ’ውን ፈተነ ንምፍጻም ሓደ ውዕል ምስ ሽወደን.

ናይ 1863 ኣዋጅ ቫሉየቭ፡ ቋንቋ ዩክሬን ፈጺሙ ኣይነበረን፡ የለን፡ ክህሉ ኣይክእልን እዩ፡ ምስዚ ኣበሃህላ ዘይሰማማዕ ድማ ጸላኢ ሩስያ እዩ።

ኣብ 1775 ሩስያ ንዩክሬናውያን ኮዛክን ዕርዶም ሲችን ኣጥፊኣቶም፣ እዚ ድማ ብዙሓት ዩክሬናውያን ባርያ ክኾኑን ፖሊሲ ሩስያዊ ምግባርን (ብቋንቋ ሩስያ Русификация) ኣስዒቡ። ሩስያ ንቋንቋን ባህልን ዩክሬን ብወግዒ ዓፊናቶ። ኣብነት ናይ ከምዚ ዓይነት ፖሊሲ፡ ኣዋጅ ኤምስኪ (ብቋንቋ ሩስያ፡ Эмский указ)ን ወግዓዊ ትእዛዝ ሚኒስተር ውሽጣዊ ጉዳያት ሩስያ ፒዮትር ቫሉየቭ (ብቋንቋ ሩስያ፡ Валуевский циркуляр)ን፡ እዚ ድማ ቋንቋ መበቆል ዩክሬናውያን ንኸይጥቀሙ ዝኽልክል እዩ።

ብ1914 ሃጸይ ኒቆላዎስ ዳግማዊ ኣብ ውሽጢ ሃጸያዊ ግዝኣት ሩስያ ፍሉጥ ዩክሬናዊ ጸሓፊ ታራስ ሸቭቸንኮ መበል ሚእቲ ዓመት ልደት ከይበዓል ከልከለ።

ኣብ መጀመርታ 1917 ብኣሌክሳንደር ኬረንስኪ ዝምራሕ ሰውራ ለካቲት ነቲ ንግስነት ኣውዲቑ ንሩስያ ናብ ሪፓብሊክ ብምቕያር ንብዙሓት ቅድሚ ሕጂ ውጹዓት ዝነበሩ ህዝብታት ንሓርነቶም ክቃለሱ ዕድል ሂብዎም ።

ለኒን ኣብ መወዳእታ 1917 ናብ ስልጣን ምስ መጸ፡ ኣብ መሬት ሪፓብሊክ ሩስያ ነበር ኲናት ሓድሕድ ኣዊጁ፡ እዚ ድማ ንኲናት 1917-1921 ዘጠቓለለ እዩ። ኣብ መንጎ ህዝባዊት ሪፓብሊክ ዩክሬንን ሶቭየት ሩስያን፡ እዚ ድማ ንዩክሬን ኣብ መንጎ ፖላንድን ሩስያን (ካብ 1922 ጀሚሩ - ሕብረት ሶቭየት) ክትምቀል ምኽንያት ኮይኑ። እታ ሃገር ብቀይሕ ራዕዲ እውን ብሕማቕ ተሃስያ.።

ኣብ 1932-1933 ኣብ ትሕቲ ጆሴፍ ስታሊን ዝነበረ ስርዓት ሶቭየት ሆሎዶሞር (ብኣርቲፊሻል ዝተወደበ ጥሜት) ፈጺሙ፣ እዚ ድማ ብመብዛሕትኡ ክፋል ዓለም ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዩክሬን ምጽናት ዓሌት ምዃኑ ተፈሊጡ ክሳብ 10 ሚልዮን ዝበጽሕ ህይወት ዝወሰደ እዩ።

ብ1937 ኤን.ኬ.ቪ.ዲ (ድሒሩ ሚኒስትሪ ውሽጣዊ ጉዳያት ሶቭየት ሕብረት ተባሂሉ ተሰይሙ) ንሬሳታት ብዙሓት ምሁራትን ባህላዊ ፍሉጣት ሰባትን ሳይንቲስትን ዩክሬን ብሕቡእ ጨውዩን ቀቲሉን ቀቢሩን ኣብቲ ድሕሪ ምፍራስ ሕብረት ሶቭየት ሓወልቲ ዝተተኽለሉ ኣብ ጥቓ ኪየቭ ዝርከብ ጫካ ቢኪቭንያ ቀበሮ።

ድሕሪ ምፍራስ ሶቭየት ሕብረት ዝተፈጥረ ሃገራዊ ቤተ መዘክር ሆሎዶሞር-ጃምላዊ ቅትለት ኣብ ኪየቭ

ኣብ 1941-1945 ናዚ ንመላእ ሃገር ሒዞም ክሳብ 1/5 ህዝቢ ዩክሬን ኣጥፊኦምዎ።

ኣብ 1960ታት–1980ታት ስርዓት ሶቭየት ንተቓውሞ ዓፊኑ፣ ንተቓወምቱ ከይተረፈ ናብ ኣብያተ ማእሰርቲ ሰዲዱ ኣብ ሆስፒታላት ስነ-ኣእምሮ ኣቐሚጥዎም፤ እቲ ዝያዳ ፍሉጥ ዩክሬናዊ ተቓዋሚ ቫሲል ስቱስ እዩ ነይሩ ።

ኣብ 1985-1991 ሕብረት ሶቭየት ፈሪሳ፡ ብ24 ነሓሰ 1991 ዩክሬን ናጽነታ ኣዊጃ።

ድሕሪ ሳልሳይ ዕድመ ስልጣን ቭላድሚር ፑቲን፡ ኣብ 2012 ናብ ስልጣን ዝመጸ፡ ሩስያ ኣብ ልዕሊ ናጽነት ምዝራብ ሰፊሕ ምጭፍላቕ ጀሚራ። ብተወሳኺ ፑቲን ናብ ስልጣን ምስ መጸ ነዊሕ ከይጸንሐ ኣብ ዶብ ምስ ምብራቓዊ ዩክሬን ሰራዊት ከዋህልል ጀሚሩ።ኣብ ልዕሊ ዩክሬን እውን ሰፊሕ ናይ ሓበሬታ ኲናት ኣካይዱ። ኣብ ስልጣን ንምጽናሕ፡ ናይ ሽዑ ፕረዚደንት ዩክሬን ቪክቶር ያኑኮቪች፡ ፑቲን ኣብ 2013 ሰራዊት ልኢኹ ንዩክሬን ክወርር ጸዊዑ፡ እዚ ድማ ነቲ ብዩሮማይዳን ወይ ሰውራ ክብሪ ዝፍለጥ ዝነበረ ኣበጊሱ። ብ20 ለካቲት 2014 ያኑኮቪች ኣብ ኪየቭ ኣብ ዝነበረሉ እዋን፡ ሩስያ ንሓውሲ ደሴት ክሪሚያ ኣብ ደቡባዊ ዩክሬን ክትሕውስ ጀሚራ፡ ብ12 ሚያዝያ 2014 ድማ ያኑኮቪች ምስ ሃደመት፡ ሩስያ ኣብ ዶብ ዩክሬን ወግዓዊ ወተሃደራዊ መጥቃዕቲ ኣካይዳ። ሰራሕተኛ ፌደራላዊ ኣገልግሎት ጸጥታ ሩስያ ኢጎር ጊርኪን ኣብ ከተማ ስላቭያንስክ ቦምባ ኣካይዱ። ብ13 ሚያዝያ ዩክሬን መጥቃዕቲ ሩስያ ደው ንምባል ጸረ-ሽበራ ስርሒት ጀሚራ ።

መዓርፎ ነፈርቲ ዶኔትስክ ብዕጡቓት ሓይልታት ሩስያን ደገፍቲ ሩስያ ዝኾኑ ዕጡቓትን ኣብ ኲናት ኣንጻር ዩክሬን ዓንዩ፣ 2014

ክሳብ 2022 ሩስያ ብመንገዲ “ህዝባዊት ሪፓብሊክ ዶኔትስክ” ኣቢላ፡ ቀዳማይ ገዛኢኣ ኣብ ሞስኮ ዝመደበሩ ኣሌክሳንደር ቦሮዳይ ዝኾነ ፖለቲካዊ ሳይንቲስት፡ ኣንጻር ዩክሬን ሕቡእ ኲናት ኣካይዳ፡ እዚ ድማ ናብ ምሉእ ኲናት ተሰጋጊሩ። ኣብ 2022 ኣብ መላእ ሩስያ ብዙሓት ጸረ ኲናት ተቓውሞታት ተኻይዶም፡ እዚ ድማ ብኣገልግሎት ጸጥታ ተዓፊኑ።ኣብ ዩክሬን ሩስያ ንብዝሒ ህዝቢ ዝነብረሉ ከባቢታት ምድብዳብ፣ ከም በዓል ማሪዩፖል ዝኣመሰላ ከተማታት ምሉኣት ምዕናው፣ ንዩክሬን ብምድጋፍ ኣብ ልዕሊ ሲቪላት መጥቃዕቲ ምፍጻም፣ ኣብ ትሕቲ መሬት መንበሪ ህንጻታት ስቅያት ሓዊሱ ከቢድ ገበናት ኲናት ትፍጽም ኣላ። ኣብ ልዕሊ ሲቪል ህዝቢ ዩክሬን እቲ ዝኸበደ ገበን ኣብ ከተማ ቡቻ ዝተፈጸመ ተኹሲ ኮይኑ፡ ኣብ መጋቢት 2022 ብደገፍቲ ሩስያ ዝድግፉ ሓይልታት ጸጥታ ዝተፈጸመ ተኹሲ እዩ.።

ኣብቲ ዝተጎበጠ ግዝኣታት፡ ሩስያውያን ኣብ ኣብያተ ትምህርቲ፡ ቤተ መዘክርን ቤተ መጻሕፍትን ንመዐቀኒታት ሩስያ ዘየማልኡ ስነ-ጽሑፍ ቋንቋ ዩክሬን ከዕንዉ ጀመሩ፡ እዚ ድማ ዩክሬናውያን ሲቪላት ዝእሰሩሉን ዝሳቐዩሉን መዓስከራት “ምፍታሕ” (ሩስያ: Фильтрационные лагеря России на Украине) ዝብል ስርዓት ፈጢሮም እዮም። ንዩክሬን ዝድግፍ ንቕሳት ዘለዎም ትሕቲ ዕድመ ቆልዑ እውን ከይተረፉ ይሳቐዩ ነይሮም፣ ንኣሽቱ ህጻናት ድማ ብኤሌክትሪክ ድሕሪ ምግፋዖም ድሒሮም ናብ ሩስያ ተሰጒጎም ።

ሞኖግራፍ “ሩስያ ምስ ዩክሬን እንታይ ክትገብር ኣለዋ?” (ሩስያ Что Россия должна сделать с Украино1?) ብሩስያዊ ፖለቲካዊ ሳይንቲስት ቲሞፈይ ሰርሂይትሰቭ ዝተጻሕፈ ጸሓፍ ታሪኽ ቲሞቲ ስናይደር "ናይ ሩስያ መምሃሪ መጽሓፍ ምጽናት ዓሌት" ኢሉዎ ።

ጂኦግራፊ

ካርታ ብእንግሊዝኛ

ዩክሬን ብጂኦግራፊያዊ ኣቀማምጣ ዝተፈላለየትን ብስፍሓት ኣብ ኤውሮጳ ዝዓበየትን እያ - ካብ ኣግራብን ስቴፕን ክሊማዊ ዞባታት ክሳብ ኣኽራናት።

ቱሪዝም ምዃኑ’ዩ።

• 
  ታሪኻዊ ማእከል ኪየቭ
• 
  ታሪኻዊ ማእከል ከተማ ልቪቭ
• 
  ታሪኻዊ ማእከል ዞባ ካርኪቭ
• 
  ዕርዲ ቅድስቲ ኤልሳቤጥ፡ ክሮፒቭኒትስኪ
• 
  ታሪኻዊ ማእከል ከተማ ኦዴሳ
• 
  ታሪኻዊ ማእከል ከተማ ከርሰን
• 
  ታሪኻዊ ማእከል ማይኮላይቭ